کمخونی فقر آهن و بارداری
کمخونی فقر آهن رایج ترین شکل کم خونی بوده و از زمان شروع سیکلهای قاعدگی در زنان آغاز میشود. کمخونی در زنان مجرد و متاهل تقریبا در تمام سنین بهخصوص تا پیش از یائسگی بسیار شایع است. بسیاری از دختران در دوران قاعدگی ، دچار خونریزی بیش از حد هستند اما از آنجا که هر ماه تکرار میشود ، عادی بهنظر میرسد. مصرف مکمل ها و قرص آهن از راهکارهای موثر کنترل این میزان از کم خونی می باشد.
خونریزی قاعدگی غیر طبیعی و کم خونی
گاهی مادران نیز دچار این خونریزی شدید هستند و در شرححال اظهار میکنند که نیاز به استفاده از دو بسته کامل نوار بهداشتی دارند. این در حالی است که دفع لختههای خونی بزرگ و نشت خونریزی به لباس ، نشاندهنده خونریزی غیرطبیعی می باشد. مقدار خونریزی طبیعی در هر سیکل قاعدگی حدود 80 سیسی است که در بیشتر موارد قاعدگی غیر طبیعی ، خونریزی از این مقدار بالاتر بوده و مسلما مقداری از ذخیره آهن نیز طی این پروسه از دست میرود. از این رو به دلیل کمخونی فقر آهن در دختران ، توصیه میشود حداقل سه قرص آهن طی هفته مصرف شود.
این در حالی است که بسیاری از بانوان با وجود کمخونی باردار میشوند و طی سالهای متمادی بخش زیادی از آهن که با خونریزیهای ماهانه دفع شده از طریق موادغذایی جبران نمیشود. در نتیجه ، کمبود آهن و کاهش هموگلوبین که نشاندهنده میزان کمخونی در آزمایش خون است ، مشخص میشود.
مصرف مکمل در کمبود آهن
در صورت تشخیص کمبود آهن ، مصرف مکمل ضروری است. توصیه میشود همه خانمها بهخصوص آن دسته از افرادی که خونریزی شدید دارند حداقل هر چند سال یکبار آزمایش CBC برای بررسی غلظت هموگلوبین و فریتین خون انجام دهند. اگر فریتین پایین باشد ، نشاندهنده کمخونی فقر آهن است که علاوه بر مصرف گوشت و حبوبات بهعنوان منابع غذایی حاوی آهن ، حتما قرص آهن نیز باید در نظر گرفته شود.
در مشاوره پیش از بارداری توسط متخصص پریناتولوژی ، دکتر شیرین نیرومنش ، وضعیت سلامتی برای اقدام به بارداری بررسی میشود. چکاپ کامل از نظر دیابت ، فشار خون ، عفونتهای ادراری ، چربی خون بالا ، اختلال فاکتورهای کبدی و همچنین کمخونی ، جزء بررسیهای مهم پیش از بارداری هستند. بررسی کمخونی بسیار اهمیت دارد که همان طور که گفته شد با اندازهگیری غلظت هموگلوبین و فریتین مشخص میشود.
اگر کمخونی فقر آهن تشخیص داده شود ، با توجه به شدت کمخونی گاهی روزانه یک قرص آهن تجویز میشود. اما در موارد شدید حتی دو قرص در روز نیز لازم است و اگر کمخونی بسیار شدید باشد ، معمولا مکمل به شکل تزریقی در سرم تجویز می شود.
افزایش خود به خودی حجم خون در بارداری
در زایمان طبیعی حداقل 500 سیسی یا نیم لیتر و در سزارین بیش از یک لیتر خون از بدن مادر دفع میشود. براساس سازگاریهای خلقت ، یکی از تغییراتی که در زمان بارداری اتفاق میافتد ، افزایش حجم خون داخل رگها است. در شرایط غیر بارداری ، بدن حدود 5 لیتر خون دارد اما حجم خون در اواخر بارداری به حدود هفت و نیم لیتر میرسد که در بارداریهای دوقلو این مقدار بیشتر خواهد بود. تقریبا 50 درصد به حجم خون مادر اضافه میشود که بیشتر پلاسما یا مایع شفاف خون است و مقدار گلبولهای قرمز نیز افزایش پیدا میکند. این مکانیسم مقاومتی از مرگومیر مادران در زمان زایمان بهعلت خونریزی جلوگیری میکند. زمانی که حجم خون مادر در اواخر بارداری تقریبا 50 درصد اضافه شود، با حدود یک تا یک و نیم لیتر خونریزی دچار شوک و مرگ ناشی از آن نمیشود.
افزایش حجم خون طی بارداری یک مکانیسم محافظتی از مادر است. جنین برای رشد و تامین نیازهای خود به ترکیبات خون مادر از جمله آهن نیاز دارد و معمولا آهن مورد نیاز را از بدن مادر دریافت میکند. هر چقدر هم مادر کمخون باشد ، کمخونی شدید در جنین اتفاق نمیافتد اما کمخونی مادر طی بارداری بهشدت افزایش می یابد. از جمله عوارض کم خونی مادر در دوران بارداری روی جنین می توان به این مساله اشاره داشت که در خانمهایی که دچار کمخونی شدید هستند احتمال زایمان زودرس و نوزاد با وزن کم بیشتر است.
رفع کمخونی مادر موجب بهبود رشد جنین میشود.
بسیاری از خانمها در سه ماهه اول بارداری دچار علائم تهوع هستند و بعضی از افراد با مصرف قرص آهن دچار تهوع و گاهی یبوست میشوند که تا حدی علائم این دوران را تشدید میکند. بنابراین باید شدت کمخونی از قبل از بارداری و سه ماه اول بارداری کنترل شود و هر سه ماه یکبار نیز شدت کمخونی مادر با آزمایش CBC بررسی شود. در صورت پیشبینی فقر آهن ، برای درمان سریع کم خونی در بارداری قرصهای مکمل آهن تجویز میشود که برای همه خانمها تا پایان بارداری و بهخصوص چند ماه پس از زایمان ضروری است.
عوارض کم خونی فقر آهن بر مادر و جنین چیست ؟
زمانی که مادر دچار کمخونی باشد ، ممکن است علائم خستگی زودرس ، تنگینفس ، بیاشتهایی و تپش قلب ایجاد شود که با درمان کمخونی و مصرف قرص آهن بهبود مییابد. مسلما اگر کمخونی مادر برطرف شود ، رشد جنین نیز بهتر خواهد بود و با وزن مناسبتری متولد میشود. چرا که کم خونی فقر آهن در صورت عدم درمان میتواند منجر به بروز عوارضی مثل اختلال در رشد و تکامل کودک ، مشکلات در دوره حاملگی و دیگر اختلالات مرتبط با سلامتی شود.
قرص آهن؛ راهکار مؤثر مقابله با کمخونی
برای کم خونی در بارداری چه بخوریم ؟ از سوالات رایج دوران بارداری است. بهطور کلی برای بدن خانم باردار ، همچنین ساختار جفت و جنین ، مقدار قابلملاحظهای آهن طی بارداری مورد نیاز است. در افرادی که کمخونی زمینهای فقر آهن ندارند ، ممکن است پزشک از هفته 18 تا 20 بارداری مصرف قرص آهن را تجویز کند اما در کمخونیهای شدید مصرف قرص آهن از اوایل بارداری لازم است.
مصرف قرص آهن تا پس از زایمان نیز باید ادامه یابد تا کمبود ذخیره آهن به دلیل خونریزی زمان زایمان که تا حدود یک ماه پس از زایمان طبیعی یا سزارین کموبیش وجود دارد ، جبران شود.